Á einni viku hækkaði frjáls markaðsverð á kartöflum um hvorki meira né minna en 30 evrur í 200 evrur á tonnið. Að sögn hollenska kartöflumarkaðssérfræðingsins Kees Maas höfum við eftir 15 ár skipt úr framboðsdrifnum markaði yfir í eftirspurnardrifna markaði. Hjá Belgapom er sagt að enn sé aðeins of snemmt að draga þessa ályktun þó ljóst sé að hreyfing sé á markaðnum.
Í fyrsta skipti í 15 ár
Christophe Vermeulen hjá Belgapom, fagfélagi belgískrar kartöfluverslunar og vinnslu, varð einnig fyrir áfalli síðastliðinn föstudag þegar verðtilboðið í Belgapom hækkaði skyndilega í 200 evrur á tonn. „Það var ljóst að verðhækkun var yfirvofandi,“ segir hann í samtali við VILT. „En ég bjóst ekki við að aukningin yrði svona mikil, reyndar tiltölulega snemma á tímabilinu.
Í Hollandi, þar sem verð á frjálsum markaði er enn undir belgískum mörkum, er tortryggni litið á hreyfinguna á belgíska kartöflumarkaðinum. „Undanfarin 15 ár hef ég aldrei séð kartöflumarkaðinn breytast jafn hratt og síðustu þrjá mánuði,“ segir Kees Maas, forstjóri hollensku DCA Group, sem sérhæfir sig í markaðsgreiningum og áhættustýringu á landbúnaðarmörkuðum.
í skoðunargrein um Boerenbusiness , fréttavef DCA, kemst hann að þeirri niðurstöðu að kartöflumarkaðurinn hafi þróast úr framboðsdrifnum markaði í eftirspurnardrifinn. „Í mörg ár höfðu kartöfluframleiðendur í ESB4 (Hollandi, Belgíu, Þýskalandi og Frakklandi) meira en nóg af kartöflum í boði. Þeir stækkuðu alltaf meira en þeir þurftu. Þannig héldu þeir hendinni við stýrið,“ segir Maas. „En jafnvel á tímum kórónuveirunnar hafa örgjörvar haldið áfram að byggja á verksmiðjum sínum. Á undanförnum tveimur árum einum hefur 750,000 vinnslugetu bæst við.“
Veltipunkti náð
Þegar það er meiri vinnslugeta og meiri eftirspurn eftir kartöflum en ræktaðar eru í ESB4 telur hann tímapunkti vera náð. Þessi áhrif styrktust á síðasta ári með rýrnun jarðarinnar um 6 prósent og sveiflukenndri uppskeru vegna mikillar ræktunar og vaxandi veðurofsa.
Maas er sannfærður um að landið í ESB4 þurfi að vaxa um 12 til 15 prósent á komandi ári til að mæta eftirspurn eftir kartöflum. Eitthvað sem hann telur ólíklegt. "Hvar á að rækta þessar kartöflur?" spyr hann sig. „Holland virðist ekki hafa pláss og ansi margir ræktendur hafa fallið frá. Vöxtur virðist heldur ekki koma frá Belgíu. Þegar öllu er á botninn hvolft hafa breytingar á sameiginlegu umsókninni gert árstíðabundnar leigusamningar enn erfiðari fyrir marga flæmska kartöfluræktendur. Þá er bara von eftir í Frakklandi, nýju kartöfluparadís vinnsluaðila í Evrópu. Þar eru enn tækifæri, en hátt kornverð virðist vera að slá í gegn þar líka.“
Ég hef aldrei séð vinnsluaðila keppa á samningsverði. Hækkun samningsverðs í millitíðinni var áður dauðasynd, nú hefur það gerst tvisvar þegar Kees Maas – framkvæmdastjóri DCA Group
Ræktendur við stjórnvölinn
Forstjóri DCA bendir á að taugaveiklun örgjörvanna fari vaxandi. „Ég hef aldrei séð vinnsluaðila keppa á samningsverði. Hækkun samningsverðs í millitíðinni var áður dauðasynd, nú hafa tveir hollenskir vinnsluaðilar þegar hækkað verð á samningum sínum í millitíðinni. Svo virðist sem stríð sé háð fyrir kartöflurnar,“ segir Maas.
Hann er sannfærður um að ræktendurnir muni loksins taka við stjórninni aftur. „Ákvarðaðu sjálfur hver skilyrði þín eru, ákváðu sjálfur hvort þú skrifar undir eða ekki. Tækifærin eru til staðar,“ hljómar það. Maas ráðleggur ræktendum að leggja óttann til hliðar - stærsti hvatinn til að gera samninga, samkvæmt rannsóknum DCA - undanfarin 10 ár. „Vertu klár, safnaðu saman tíu bændum og bjóddu í sameiningu mikið magn til þriggja mismunandi verksmiðja og kaupmanns. Þú verður hissa á því hvað getur gerst,“ er ráð hans.
Framboð og eftirspurn í jafnvægi
Hjá Belgapom er viðurkennt að mikil hreyfing hefur verið á kartöflumarkaði undanfarnar vikur. En að tala um breytingu frá framboðsdrifnum markaði yfir í eftirspurnardrifna markað er enn svolítið snemmt, að sögn forstjórans Christophe Vermeulen. „Ég myndi frekar segja að framboð og eftirspurn séu komin í meira jafnvægi og þá gæti taugaveiklunin aukist. Að hans sögn hafði verið ljóst um nokkurt skeið að við værum að færast í átt að vertíð með hærra verði á frjálsum markaði, en í hans augum er enn sláandi að nú þegar er verið að gefa upp 200 evrur á tonnið í byrjun febrúar.
Vermeulen hefur líka heyrt að kartöfluræktendur séu síður hneigðir til að gera samninga í ljósi þessarar markaðsaðstæður og stórhækkaðs framleiðslukostnaðar. „Félagsmenn okkar hafa hins vegar gert sitt besta til að hækka samningsverð verulega. Hækkanir í 15 til 20 prósent eru engin undantekning,“ segir hann. Að hans mati hefur breytt löggjöf, sem gerir það að verkum að gerð árstíðabundinna leigusamninga erfiðari, engin bein áhrif. „Það getur vel verið að það verði raunin frá og með næsta ári. En síðasta orðið hefur ekki enn verið sagt um þessar breytingar varðandi árstíðabundnar leigusamninga. Agrofront er alls ekki sátt við það heldur.“
Ef smásalar vilja enn staðbundnar hágæða vörur verða þeir að hugsa alvarlega. Þeir eru með meira en kíló af smjöri í hausnum í þessari sögu Christophe Vermeulen – forstjóri Belgapom
Milli hamars og steðja
Eins og restin af vinnsluiðnaðinum eru kartöfluvinnslurnar líka á milli hamars og steðja, segir forstjóri Belgapom. „Félagsmenn okkar eiga mjög erfitt með að velta auknum hráefniskostnaði, orku, launum o.fl. yfir á viðskiptavini sína. Þetta er mjög erfið saga,“ hljómar það.
Vermeulen skorar á smásöluaðila að axla ábyrgð sína. „Kynningar með ofurafslætti verða að hætta. Ef þeir vilja enn staðbundnar hágæða vörur verða þeir að endurskoða. Verslunin er með meira en kíló af smjöri á hausnum í þessari sögu,“ lýsir hann gremju sinni.
Hann vísar meðal annars til aðgerða Lidl sem nú stendur yfir. „Lidl selur nú XXL poka af franskar kartöflum á 0.50 evrur fyrir hvert kíló. Flokkað, þvegið og pakkað, enginn græðir á því, ekki satt? Birgjum er þrýst á smásölugeirann að taka þátt í slíkum kynningum eða þeim verður hent út.“ Að sögn Vermeulen er brýn þörf á að binda enda á þessa ósanngjörnu viðskiptahætti.
Heimild: Búskaparfyrirtæki / eigin skýrslugerð